Umysł generuje użyteczną symulacje świata, w której się porusza, którą analizuje i na podstawie której działa. Ma on swój charakterystyczny sposób kodowania i rozumienia informacji dochodzących do niego. Po pierwszych dwóch zdaniach truistycznego wprowadzenia można dodać, że świat jest dla niego metaforą. Wiele zjawisk jest tłumaczonych w metaforyczny sposób, poprzez ujmowanie ich w kategoriach naszych najbardziej podstawowych doświadczeń. Wiemy to z obserwacji naszego języka. Zajmuje się tym językoznawstwo kognitywne, które bada relacje pomiędzy językiem, którego używamy, a naszym umysłem. Bo rozsądne wydaje się być założenie, że to właśnie język jest odbiciem sposobu funkcjonowania umysłu, który z kolei stara sobie uprosić życie i tłumaczy sobie pewne pojęcia przy użyciu innych, znacznie prostszych.
Rusztowanie z metafor
Kojarzymy pozytywne doświadczenia, takie jak szczęście, z górą (Happy is up, Sad is down) i umieszczamy je wyżej niż te smutne. Jest to jedna z wielu metafor orientacyjnych. Używamy zwrotów takich jak To podniosło mnie na duchu lub Doznawać wzlotów i upadków (chyba, że wpadłeś w depresję lub czujesz się dennie) bez specjalnej refleksji na temat ich pochodzenia. Dlaczego akurat góra?
Z doświadczenia i obserwacji naszego ciała. Gdy czujemy się smutni mamy raczej zgarbioną sylwetkę. Gdy czujemy się dobrze chodzimy wyprostowani. I tak prosta obserwacja fizyczna staje się rusztowaniem doświadczeniowym dla metafory, która pomaga posługiwać się tak nieostrym terminem jak szczęście. Podobnie jest ze stanem zdrowia (Health and life are up, Sickness and death are down), gdy jesteś u szczytu swych sił lub masz zjazd i nikniesz w oczach. A to dlatego, że choroba często wymusza na nasz położenie się i odpoczywanie zamiast stania i działania, natomiast słabość (i śmierć) ogólnie sprawiają, że przegrywamy walkę z grawitacją.
Bardziej abstrakcyjne (i przez to trudniejsze go ogarnięcia) pojęcia też muszą się opierać na tych prostszych. Dlatego właśnie czas to pieniądz. Inwestuję czas w napisanie tego posta, przez co Ty zaoszczędzisz czas na przeszukiwaniu źródeł, co zrobiłem już za Ciebie. Chyba, że temat będzie interesujący i akurat będziesz dysponować czasem, to sobie dodatkowo na ten temat pogooglujesz. 🙂
Metaforyczny sposób ujmowania świata nie tylko pozwala nam zebrać do kupy informacje i sprawnie się posługiwać pojęciami. Nie jest też tylko opakowaniem dla pojęć i wygodnym ujęciem informacji, których używamy. Wiele pojęć po prostu JEST metaforami. To nie jest tak, że czasami stosujemy metafory. My nimi myślimy. Rodzaj metafory pojęciowej determinuje charakter samego pojęcia. Odmienna metafora mogłaby sprawić, że postrzegalibyśmy te same rzeczy i zjawiska w kompletnie inny sposób.
Utarło się w naszym społeczeństwie, że argumentowanie (lub szerzej dyskusja) przedstawia się w perspektywie wojny (Argument is war). Twój argument trafił do niego, dlatego wygrałeś dyskusję. Widocznie zbyt ciężko było mu obronić jego zdanie, jeśli wyłapałeś każdy słaby punkt rozumowania. Mówimy cały czas o dyskusji, jednak pod spodem można wykryć wojenną terminologię. Nie jest ona używana jedynie jako „przenośnik” dla informacji, ale też kształtuje sposób myślenia o nich. Często sam termin „dyskusja” kojarzy się z lekkim napięciem i bronieniem swojej racji (nie zawsze, ale jednak). Gdybyśmy posługiwali się inną metaforą, na przykład porównując argumentowanie do tańca, to inaczej byśmy rozumieli samo pojęcia argumentowania. Wtedy dyskusja wymagała by współpracy i synchronizacji. Może trzeba było by wyczuć punkt widzenia rozmówcy (tak jak muzykę)? W takiej społeczności, gdzie dyskusja jest sztuką (tańcem), dyskusje wyglądały by z goła inaczej. Nam ciężko nawet zaakceptować taką metaforę, bo nie pasuje nam do naszego pojęcia argumentowania.
Te i wiele więcej przykładów znajdziecie w książce Metafory w naszym życiu. Wielu z Was powinno w tym miejscu zaprotestować mówiąc, że jakaś tam książka to zdecydowanie za mało, aby podeprzeć tak odważną tezę. A ja na to odpowiem…
Robiono badania
Bazą doświadczeniową dla metafor są przede wszystkim doznania empiryczne. Dotyk jest jednym z podstawowych zmysłów, który służy zamierzonemu i świadomemu poznawaniu otoczenia. Za pomocą rąk eksplorujemy otoczenie, manipulujemy im, poznajemy fakturę przedmiotów, ich wagę oraz twardość. Na tej podstawie nieświadomie budujemy wiele metafor. W Science w 2010 roku pojawił się artykuł naukowy, w którym wykazano, że manipulacja bodźcami dotykowymi wpływa na nasze decyzje oraz opinie społeczne. Mostem, który to umożliwiał, były właśnie metafory.
Ciężkie znaczy ważne
Ważność danej sprawy często postrzegamy w kategoriach jej wagi. Stąd sprawa wielkiej wagi lub brzemienny w skutki. To, co jest ważne, jest ciężkie, a to co lekkie – nie. Zaczepiano więc przechodniów i proszono ich o ocenę CV potencjalnego kandydata ubiegającego się o pracę. Ci, którzy otrzymali CV na znacznie cięższych podkładkach (2041 gramów) oceniali kandydatów o wiele lepiej, niż badani z lekkimi podkładkami (340 gramów). Waga podkładki miała także wpływ na ocenę tego, jak ważne jest finansowanie przez rząd pewnych kwestii publicznych takich jak zanieczyszczenie powietrza czy standardy łazienek publicznych.
Gładkie znaczy łatwe
Podobnie rzecz się miała w innych eksperymentach, w których przed głównym badaniem należało układać puzzle o szorstkiej lub gładkiej powierzchni, co odbijało się znacząco na sposobie oceniania interakcji społecznych. Szorstkie/gładkie jest metaforycznym konstruktem dla takich pojęć jak trudne/łatwe (gładko poszło, idzie jak po maśle). Taka drobnostka jak szorstka faktura puzzli ma duży wpływ i stawia opisywane sytuacje w gorszym świetle przez co badani oceniali ja jako mniej przyjazne czy oparte na współzawodnictwie a nie współpracy. Wow.
Te same puzzle sprawiały, że badani byli skłonni do mniejszego ryzyka w grze w ultimatum, gdyż zdobyte w eksperymencie pieniądze wydawały się trudniejsze do zbobycia. Oddawali więc większą cześć swojej kasy, gdyż bali się odrzucenia swojej oferty.
Gra w ultimatum, w ogromnym i obrzydliwym skrócie, polega na tym, że gracz A otrzymuje pewną kwotę pieniędzy, której część musi oddać graczowi B. Gracz A może oddać dowolny ułamek swoich pieniędzy, jednak jeżeli gracz B odrzuci propozycje, to oboje zostają z niczym. Wnioski wypływające z eksperymentów o grze ultimatum są tematem na osobnego i długieeeeego posta.
Twarde znaczy stabilne i nieustępliwe
Osoby twarde to te, które nie dają się tak łatwo ponieść emocjom. Osoby stabilne i nieustępliwe. Tak przynajmniej opisujemy je przy użyciu metafor. Instrukcja znowu jest banalnie prosta. Daj komuś do rąk twardy kawałek drewna lub miękki koc i obserwuj jak zniekształcasz jego postrzeganie świata. Prawdopodobnie będzie miał serce z kamienia lub stanie się miękką kluchą. Zwykły kawał drewna w rękach sprawia, że badani oceniają inną osobę jako nieugiętą i surową. Znacznie bardziej niż Ci, którzy mieli kontakt z mięciutkim kocem. Co ciekawe, żadna z grup nie oceniała gościa bardziej pozytywnie. Odczucia były ambiwalentne, zmieniały się jedynie używane przymiotniki.
Jeżeli masz w planach kupować mieszkanie lub samochód, to koniecznie przyjrzyj się krzesłu, na którym siadasz. To samo zrobili naukowcy w ostatnim badaniu ze swojego artykułu. Wyobraź sobie, że chcesz kupić samochód i targujesz się ze sprzedawcą. Masz dwie szanse. Jeżeli pierwsza zostanie odrzucona, to zawsze możesz złożyć drugą ofertę. Siedząc na twardym drewnianym krześle postrzegasz swojego rozmówcę jako osobę mniej emocjonalną i bardziej surową. Jednocześnie samemu stajesz się mocniejszym przeciwnikiem w negocjacjach, bo Twoja druga oferta nie obniża się w stosunku do pierwszej tak dramatycznie jak grupie z miękkimi krzesłami. Twardość wpływa na naszą percepcję. Sprawia, że nasze nieświadome etykietkowanie zbliża się ku surowości, nieustępliwości i stabilności.
Metaforycznie rzecz ujmując
Wydaje się to nieintuicyjne, że tak niewielkie zmiany w naszym otoczeniu mogą się na nas odbijać. W końcu nikt nie czuje się dobrze z myślą, że twardość krzesła lub waga podkładki może wpływać na nasz sposób bycia. Coraz więcej pojawia się dowodów sugerujących, że umysł daje się w takich sprawach oszukiwać, co mocno uderza w nasze poczucie racjonalności. Nie są to zmiany drastyczne. Faktura przedmiotów, z którymi mamy kontakt, nie zmienia diametralnie naszej osobowości i nie robi z nas zajebistych negocjatorów lub totalnych lekkoduchów. Zmiany te jednak się pojawiają i mówią (a raczej drą japę) nam o tym, na jakich zasadach działa nasz umysł. Umysł cholernie sprytny i ułatwia sobie życie gdzie tylko się da. Prawdopodobnie właśnie dlatego jego rozumienie świata bazuje na metaforach. A przedstawione badania to dopiero początek, za którym kryją się eksperymenty śledzące aktywność mózgu lub naukowcy przyglądający się naszemu rozumieniu złości i temperaturze panującej w pokoju. Tym przykładom przyjrzymy się jednak w następnej części.
Jakie to uczucie dowiedzieć się, że Twój mózg jest urodzonym poetą?
